„Bilety” do sklepu – kartki żywnościowe, bony, bilety towarowe, karty zaopatrzenia czy wkładki zaopatrzeniowe – w XX w. towarzyszyły niemal każdemu pokoleniu Polaków. Po raz pierwszy pojawiły się w czasie I wojny światowej i były używane aż do zakończenia wojny polsko-bolszewickiej. Po raz drugi reglamentacja kartkowa została wprowadzona w czasie II wojny światowej. Tym razem kartki gościły na rynku znacznie dłużej – z krótką przerwą aż do 1953 r. Wreszcie w 1976 r. rozpoczął się kolejny okres reglamentacji artykułów pierwszej potrzeby. Od tego czasu „bilety” były codziennością Polaków aż do upadku komunizmu w 1989 r. Jakie towary podlegały reglamentacji? Wszystkie, które były deficytowe. W latach powojennych na kartki sprzedawano m.in. chleb, mąkę, kaszę, ziemniaki, warzywa, mięso, masło, cukier, słodycze, mleko, kawę, herbatę, sól, ocet, opał, naftę, zapałki, przyprawy, a nawet pończochy, mydło i środki piorące. W latach 70. pojawiły się bilety towarowe na cukier, ale prawdziwy wysyp kartek nastąpił w 1981 r. Wówczas, żeby kupić w sklepie mięso, masło, olej, kaszę, mąkę, płatki zbożowe, ryż, cukier, czekoladę, cukierki, alkohol czy papierosy, trzeba było mieć specjalną kartkę. „Bilet” potrzebny był też do zakupu proszku do prania, artykułów dla niemowląt, mydła czy benzyny. Lokalnie reglamentacja obejmowała także takie towary, jak ubrania zimowe, obuwie, dywany, artykuły szkolne czy obrączki ślubne. Przydziały były uzależnione od wykonywanej pracy, miejsca zamieszkania, ale także wieku, a czasem nawet wyznania. Co charakteryzowało kolejne okresy reglamentacji kartkowej? W jakich okolicznościach rządzący sięgali po to narzędzie regulowania rynku? Czemu miało ono służyć? Jakie były przydziały i komu przysługiwały? Czy wprowadzanie reglamentacji przynosiło zamierzony skutek? Jakie były reakcje ludności i konsekwencje społeczne takiej polityki gospodarczej? – na te i inne pytania stara się odpowiedzieć autor. Książka stanowi pierwsze całościowe naukowe opracowanie tematu sprzedaży kartkowej w PRL. Jest nie tylko doskonałym studium handlu w dobie gospodarki centralnie sterowanej, lecz także opisuje realia życia codziennego w okresie Polski Ludowej. Polecana jako lektura dla studentów historii, politologii, ekonomii oraz kierunków związanych z zarządzaniem kryzysowym. Chętnie sięgną po nią także wszyscy interesujący się XX-wieczną historią Polski.

SPIS TREŚCI

Wstęp

Baza źródłowa

Tezy pracy

Konstrukcja pracy

Podziękowania

Uwagi wprowadzające

CZĘŚĆ I. 1944-1961

ROZDZIAŁ 1

Polska Ludowa: od lipca 1944 do grudnia 1948 r.

Formowanie się systemu

System udoskonalony

ROZDZIAŁ 2

Okres przejściowy

ROZDZIAŁ 3

Powrót systemu

Bony mięsno-tłuszczowe

Rozbudowa systemu

Zmierzch systemu

ROZDZIAŁ 4

Kartki na wojnę, której nie było. Mechanizm reglamentacji artykułów w wypadku sytuacji nadzwyczajnej

W cieniu muru berlińskiego

Korekty systemu

CZĘŚĆ II: 1976-1989

ROZDZIAŁ 5

Rynek wewnętrzny w PRL w latach 70. i 80.

Droga do załamania. Zarys sytuacji gospodarczej PRL w latach 70

Organizacja handlu wewnętrznego w PRL w latach 70. i 80

ROZDZIAŁ 6

Ku rozbudowanemu systemowi wewnętrznym w latach 1976-1980

"To nie wstyd - bony, wstyd to kolejki". Reglamentacja sprzedaży cukru w PRL w latach 70

Reglamentacja jako pożądane przez społeczeństwo rozwiązanie problemów z równowagą w handlu wewnętrznym w latach 1976-1980

ROZDZIAŁ 7

System w chaosie, chaos w systemie

Budowa nowego systemu

Narodziny kartkowej codzienności

"Worek z kartkami"

W obliczu głodowych marszów - wymuszona korekta przydziałów

Ku uporządkowanemu systemowi

Prowincjonalne kartki. Reglamentacje regionalne i lokalne

ROZDZIAŁ 8

System dojrzały

W stanie wojennym

Sprawny mechanizm handlu reglamentowanego?

Wychodzenie z systemu

ROZDZIAŁ 9

"W celu dostosowania zużycia...". Reglamentowany handel benzynami w latach 80

Na drodze do załamania

Załączniki ubezpieczeniowe

Karty benzynowe

ROZDZIAŁ 10

Ciemna strona kartki. Nadużycia w systemie reglamentacji w latach 1976-1989

Zagadnienia prawne

Nadużycia w rozliczaniu

Wyłudzanie

Fałszowanie

Alternatywny obieg kart zaopatrzenia

Próba podsumowania

Zakończenie

Warto było?

Kto był winny?

Uwagi na przyszłość

Bibliografia

Wykaz ważniejszych skrótów

Indeks nazwisk

ndeks towarów

Summary